• De laatste dag van de maand is een prima moment om de maandgrafiek weer eens de revue te laten passeren, er is immers in deze grafiek waarin iedere candle de koersontwikkeling van een maand weergeeft weer een candle af.

• Het is de aangewezen grafiek om het lange termijn perspectief te bepalen. Ik heb dit keer eens wat verder uitgezoomd dan ik normaliter doe. Gedurende de jaren '83 tot '95 kende de beurs een geleidelijke stijging, daarna trad de gekte in. De beurs steeg in vier jaar van 200 naar 700, maakte een enorm toppatroon waar ik het zo over zal hebben en ging vervolgens weer net zo hard naar beneden. De laagste koers lag op 219 in maart '03 en vanaf dat punt zijn we weer een behoorlijk eind opgeveerd. We hebben daarbij zelfs het dalend kanaal FF' verlaten en dat heeft voor optimisme onder beleggers gezorgd. Het breken van de dalende lijn geeft volgens sommigen aan dat we vorig jaar het laagste punt hebben bereikt en dat het alleen maar beter kan gaan worden.

• Ik kan het vanwege het toppatroon nog niet met hen eens zijn, het breken van een dalend kanaal is voor mij een te mager bewijs. Het toppatroon dat me zoveel zorgen en ook hoofdbrekens bezorgt is het grote hoofd- en schouders patroon met neklijn B. We kunnen het koersdoel bepalen door parallel aan de neklijn een lijn te trekken (stippellijn 2) die op dezelfde afstand van die neklijn ligt als de stippellijn 1 door de top. Deze stippellijn 2 is het koersdoel van het patroon dat geldig blijft zolang de index onder de neklijn B noteert. Voordat ik mee kan gaan met de optimisten zal de index dus op zijn minst dit patroon moeten breken door boven de lijn B te stijgen.

• De daling die we tot nu toe hebben gezien is een daling ter grootte van de rechterschouder geweest, de stippellijn 4 door de bodem van vorig jaar ligt namelijk even ver van de neklijn af als de stippellijn 3 door de rechterschouder. Dit brengt me tot de veronderstelling dat de daling naar stippellijn 4 slechts de eerste fase van de daling was en dat de daling naar stippellijn 2 nog moet gaan volgen.

• Een andere belangrijke reden voor deze veronderstelling is dat we in de grafiek nog altijd een keten van lagere toppen en lagere bodems zien. Zo'n keten is het meest eenvoudige en duidelijke signaal dat de lange termijn trend naar beneden is gericht.

• Er is één technisch element dat voor een stijging pleit, dat is namelijk de stand van de index ten opzichte van de Fibonacci lijnen. De index is boven het 23,6% niveau geweest en dat zou normaalgesproken een voortzetting naar het 38,2% niveau rond 405 inhouden. Dit dwingt me, voor zover ik dat niet altijd al probeer te doen, een open oog te houden voor een mogelijke stijging.

• Een lezer schreef me dat we in bovenstaande grafiek al zo verschrikkelijk ver naar beneden zijn gegaan, hij kon zich grafisch eenvoudig niet voorstellen dat we nog verder naar beneden zouden kunnen gaan. Om dit te weerleggen ga ik over naar de logaritmische grafiek, daarin ziet de daling vanaf 700 er namelijk een stuk minder extreem uit.

• De schaalverdeling van een logaritmische grafiek wijkt af van de schaalverdeling van een lineaire grafiek. Daar waar bij een lineaire grafiek de afstand tussen 100 en 200 punten hetzelfde als die tussen 200 en 300 punten is, is dat bij de logaritmische grafiek niet het geval. De afstand tussen 200 en 300 punten is slechts de helft in grootte en geeft daarmee de procentuele verandering grafisch beter weer. Een stijging van 100 naar 200 is immers een stijging van 100% terwijl een stijging van 200 naar 300 slechts een verbetering met 50% betreft. De grafiek geeft hierdoor een getrouwer beeld van de koersveranderingen. In deze grafiek zien we dat we grafisch gezien nog veel verder naar beneden kunnen, de daling lijkt lang niet zo extreem als in de eerste grafiek.

• Ook de lijn langs de toppen is interessant, we zijn daar niet zoals in de eerste grafiek boven lijn F', maar bevinden ons nog steeds onder die lange termijn trendlijn E. De daling is hier nog niet gebroken, een stijging door die lijn zou het negatieve beeld veranderen. Ook daar moet ik als analist natuurlijk altijd voor open blijven staan, al kan ik er in mijn huidige concrete analyse geen rekening mee houden.

• Er zijn ook analisten die zeggen dat we het koersdoel van het hoofd- en schouders patroon al hebben bereikt, doordat we bijna bij de stippellijn 2 zijn geweest die in deze logaritmische grafiek is ingetekend en even ver van de neklijn ligt als de stippellijn 1. Ik kan dit echter niet het bereiken van een koersdoel noemen, we zijn er slechts in de buurt gekomen en ik deel die mening daarom niet.

• We blijven de laatste maanden erg dicht bij de lijn E en dat is ook iets om rekening mee te houden. Het geeft aan dat een niet onbelangrijk deel van de markt hoop blijft houden die lijn te kunnen breken. Ik wil daarom nog wat inzoomen op het laatste stuk van de grafiek.

• Het is zoals gezegd altijd belangrijk voor alle mogelijkheden open te blijven staan. De grafiek is de weergave van het marktsentiment en dat kan zich altijd wijzigen, de analist moet dat zo vlug mogelijk onderkennen en meegaan. Daarom heb ik de blauwe lijnen getekend om de candles van de afgelopen maanden. Het patroon dat zo ontstaat houdt het midden tussen een vlag en een dalende wig, beiden patronen die op een stijging wijzen. Reden genoeg om in combinatie met het passeren van het 23,6% niveau in de daggrafiek de kans op een stijging niet helemaal uit te sluiten.

• De laatste candle is een doji, een teken van twijfel. De opening en het slot van de maand lagen dicht bij elkaar, kopers en verkopers waren even sterk. Na het toppatroon dat in maart ontstond, een evening star, is dit verhoudingsgewijs een sterke prestatie. We staan niet veel lager dan het slot van de derde candle van dit jaar, de laatste candle van de evening star. Kopers hebben de verkoopdruk die ik op grond van dit toppatroon verwachtte dus goed weten te pareren. Trek je dit door dan zouden de kopers ook in staat moeten worden geacht de index verder naar boven te brengen.

• Laten we die laatste maanden uiteenrafelen in de daggrafiek om te kijken wat die zegt.

• De doji uit de maandgrafiek zien we in deze grafiek terug als 21 candles die ieder één beursdag vertegenwoordigen. Het herstel van vanaf het laagste punt van die doji heeft hier de vorm van een stijgende wig en dat patroon zegt ons dat we rekening moeten houden met een daling.

• We hebben bij het herstel het 50% Fibonacci niveau bereikt, een punt waar je altijd met topvorming rekening moet houden. In combinatie met de wig maakt dit de kans op een daling groter als de kans op een stijging.

• Omdat we in de maandgrafiek zagen dat we de weg naar boven niet voor onmogelijk moeten houden is in deze grafiek  het 61,8% niveau op 343,6 van groot belang. Dat niveau is vanuit de Fibonacci theorie het laatste potentiële omkeerpunt en een stijging door dat niveau zou inhouden dat we rekening zouden moeten gaan houden met een mogelijke aanval op de lijn E in de maandgrafiek. 343,6 is daarmee een grens om heel goed in de gaten te houden.

• Ik schreef vorige week al dat er bij de stijging binnen de stijgende wig pp' een aantal gaten zijn geslagen in de grafiek. Deze gaten, in vakjargon gaps geheten, kunnen er nog voor gaan zorgen dat de index gaat dalen. Indices keren later namelijk meestal terug in de overgeslagen stukken, men noemt dat het vullen of sluiten van een gap.

• Om dat mogelijk te maken zullen we eerst een neerwaartse uitbraak door lijn p moeten gaan zien, de onderkant van de stijgende wig. Het is overigens niet verstandig om in het daadwerkelijk handelen vooruit te lopen op de neerwaartse afronding van dit patroon, maar dat geldt voor alle patronen. Pas bij de doorbraak weten we het zeker, zolang we binnen de wig zijn kan de index best weer naar boven gaan bewegen en dan zit je als je bijvoorbeeld vooruitlopend op de uitbraak putopties hebt gekocht verkeerd. Een analyse dient om een verwachting vast te stellen, als de koersontwikkeling die volgt past bij die verwachting kun je erop handelen. In dit geval is het wachten dus op een daling onder de lijn p.

• Zoomen we nog wat verder in op het laatste stukje dan zien we dat we vandaag slechts een zijwaartse beweging kenden. De aanwezige handelaren hebben slechts op de winkel gepast, meer is het niet. Ze hebben er daarbij wel voor gezorgd dat de index boven de lijn p bleef, maar daar hield ik gezien de dunne markt eigenlijk al rekening mee. De beslissing omtrent lijn p is uitgesteld.

Resumerend: Uit het bovenstaande heeft u kunnen begrijpen dat ik negatief ben voor de lange termijn, zolang de index tenminste onder de neklijn B en de dalende trendlijn E in de logaritmische maangrafiek noteert en er sprake is van een serie van lagere toppen en bodems. Dat ontslaat me niet van de verantwoordelijkheid voortdurend te blijven volgen of ik het bij het juiste eind heb. Als analist ontwikkel je een visie op de markt, maar je probeert je te gedragen als een windvaantje dat de andere kant op gaat wapperen als de wind draait. Ik heb gemerkt dat velen moeite hebben met dit aspect van de technische analyse, zij zien een koersdoel als heilig en houden daar krampachtig aan vast. Ik ga er liever pragmatisch mee om en probeer voortdurend daar waar het mogelijk is concrete koersniveaus vast te stellen om als het ware de windrichting te bepalen. De waarde 343,6 in de daggrafiek is in dit verband belangrijk, als de index kans zou zien dit niveau te passeren zou dat een aanval op de lijn E in de logaritmische maandgrafiek kunnen inluiden. Het vlaggetje in die grafiek dwingt me namelijk daarmee rekening te houden. Het is echter gezien de stijgende wig niet de meest waarschijnlijke optie. Dat patroon maakt in combinatie met de nog niet gesloten gaps immers een daling het meest waarschijnlijk. De doorbraak van lijn p moet de bevestiging gaan vormen voor dit scenario.Komt die niet dan gaan we naar de bovenkant van de wig, de lijn p', en gaat het erom spannen of we 343,6 voorbij gaan of niet.  -Ad-

En dan nog dit.... 

Ik ben niet gek.

Ik ben een windvaantje.....

Ad Nooten

Naar boven